Ketahuilah nak, kok indak dek buku tiok rueh, indak sambilu
malampisi, haram baguno buluah bambu, mako baitu juo parampuan, nan manjadi
rueh jo buku di dirinyo indak lah lain indak lah bukan sapado dari budi,
sadangkan sambilunyo adolah malu. Parampuan indak babudi ibarat bambu indak ba
rueh, alun tasingguang nyo lah ratak, baru tagisia nyo lah pacah, parampuan tak
punyo malu bak buluah ilang sambilu, bangun lamah tanago rapuah, hilang kepribadian,
pupuih sumangek jati diri, tanpa power tanpa wibawa. Mangko kok budi lungga
indak ba pasak, malu tipih mangulik dasun, cayia lah martabat parampuan, abih
tuah binaso diri. Dek sabab karano itu nak, supayo iduik taguah ba rueh, nak
nyo ba tuah ba sambilu, jauahi pantang cilakonyo, sumbang duo baleh rang
namokan. Itulah timbangan akhlak, standar moral ukuran nilai, sapanjang adat
sopan santun.
Adopun nan dimukasuik jo kato sumbang, iyolah suatu laku
perbuatan, nan buruak tacacek tarcalo, tapi alun sampai kapado salah. Kato
padanan dari sumbang yaitu jangga, senjang ataupun sonsang. Atau istilah
populer masa kini “kurang etis”, bandel, norak jo urakan, kalau bahaso di
pasaran, kurang aja indak baradaik, bak baruak harago tigo tali, mantiko… ha,
ado sambuangannyo di ujuangnyo tu ah…na’udzubillah..
Nah… cubo ayah bilang ayah papakan :
Sumbang duduak. Duduak sopan bagi padusi iyolah
basimpuah, bukan baselo cando laki-laki, nan paliang tacacek bana kalau
mancanngkuang jo mancongkong sabalah lutuik batagakkan bak gaek duduak di
lapau. Kok duduak di bangku di kurisi, rapekkan paho arek2, manyampiang agak
salayang, nyampang mamakai rok singkek, usahlah kaki ditindiahkan, nak jan
tasimbah nampak sajo. Baitupun duduak di honda, dibonceang atau mambonceang, ijan
mangangkang abih2, manjajok dipandang urang. Itu sumbang duduak.
Sumbang tagak. Usah panagak tantang pintu atau di
janjang turun naiak, usah panagak tapi labuah kalau tak ado nan dinanti,
sumbang tagak jo laki-laki, apolai bukan jo muhrim, konon pulo ba rundiang-rundiang.
Sumbang jalan. Bajalan musti ba kawan, paliang
kurang jo paja ketek, kalau padusi bajalan surang, saibarat alang-alang lapeh, jatuah merek turun harago,
randah pandangan laki-laki. Usah bajalan ba gageh-gageh, malasau
mandongkak-dongkak, co ayam gadih ka batalua, usah… tapi bajalanlah siganjua
lalai, pado tampuah suruik nan labiah, alu tataruang patah tigo, samuik tapijak
indak mati, aratinyo lamah lambuik, gemulai tapi tegas, kok bajalan ba samo
gadang, jan babanja ma ampang labuah, agak’i urang di bulakang, kok bajalan jo
urang tuo atau jo urang laki-laki, awak ma iriang di bulakang, baitulah adat ka
dipakai.
Sumbang kato. Bakatolah jo lunak lambuik, duduak
kan etongan ciek-ciek, nak paham urang mukasuiknyo, sumbang bana dek parampuan
barundiang co murai batu bak aia sarasah tajun rumik lah urang mamiliahi, kalau
rang tuo sadang mangecek, pantang mamotong bicaronyo, nantikan dulu sudah2,
baru dijawab patuik dijawab, didakek urang sadang makan usah mangecek nan
kumuah2, pai manjanguak urang sakik usah carito urang mati, kurang baiak kurang
tapuji manunggu utang di nan rami, baitu ajaran sopan santun.
Sumbang caliak. Kurang taratik rang padusi kok
pamana pancaliak jauah, pamadok arah ka bulakang, pamatuik-matuik diri surang,
sumbang. Nyampang awak pai ba tandang, pajinak stek incek mato tu jan manjala
sapanuah ruang, sabantuak urang manyalidiak, kok awak manjadi tuan rumah, usah
pancaliak ka jam tangan, tasingguang urang sadang duduak, itu ma usia caro
aluih, mangecek jo laki-laki, bia dunsanak atau famili usah pamadok tanang2,
manantang bola matonyo, indak buliah… tapi buanglah pandang ka nan lain,
manakua caliak ka bawah.
Sumbang makan. Sumbang makan sambia badiri kunyah
kenyoh sapanjang jalan, manguyah tutuikkan muluik, jan tadanga capak dek urang,
sabab nan makan mancapak-capak, bangso si lupak jo si samuik, kuranglah sopan
jo taratik, kalau mahota sambia makan caro si bule dalam pilem. Kok awak makan
jo tangan, angkek nasi jo ujuang tangan, suok nan usah gadang2. manambuahkan
nasi agak2, bia acok asakan saketek, jan sampai piriang balanjuang, biasokan
mancuci tangan, manuangkan aia dalam piriang, jo kida manjambo galeh, minum
sataguak taguak ketek, tahan sandao jan nyo lapeh. Nyampang awak makan
basendok, jan balago sendok jo garpu, badariang kanai di gigi, dima salasai
makan beko, tungkuikkan sendok jo garapu, kalau lataknyo tatilantang tandonyo
makan alun kanyang ataupun kurang samalero, tasingguang urang punyo alek. Nah…
paratikan bana tu nak kanduang… jan randah pandangan urang.
Sumbang pakai. Babaju jan sampik2, nak jan nampak
rasio tubuah, dima bukik dima lurahnyo, dima taluak tanjuang baliku jadi
tontonan laki-laki, usah pulo talampau jarang, nan tipih nan tabuak pandang,
konon tasimbah ateh bawah, usah… Satantang mode jo potongan, sasuaikanlah jo
bantuak badan, sarasikan jo ragi kain, buliah sajuak pandangan mato. Dek kau
ayah nan manurun, kulik nan karak-karak anguih, mako warno piliah nan agak
amba, krem jadih, pucuak pun buliah, birunyo nan talua asin, putiahnyo nan
abu-abu, usah dipakai baju sirah piak, dendeng balado kecek urang, badoso umaik
karano awak. Katampek urang kamatian pakai nan polos warno galok, usah mamakai
baju pontong nan ponggeang nampak katiak, usah pulo babukak tenda mamakai gencu
taba2, kurang etis baso kininyo.
Sumbang karajo. Kakok karajo rang padusi sabateh
nan ringan2, nan mudah2, nan aluih2, manjaik jo manarawang, kadapua masak
mamasak manyusun paraboik rumah, kok ka sawah batanam jo basiang, manyabik atau
ma angin, tapi jan mabajak jo mairiak, baitupun karajo parak, sakadar marambah
manyisiak-nyisiak, mangulik manabang pisang, jangga bana dek rang padusi kalau
mamanjek bagayuik-gayuik manabang mangabuang kayu. Baitupun mamiliah profesi,
nan paliang cocok jadi guru, bidan elok salonpun buliah, jadi perawat rancak
juo, dikasir bidangnyo bana, tapi paralu ekstra hati-hati nak, kalau manjadi
sekretaris, jadi gaet ataupun artis, konon lai pulo pramugari, gawat piak…
gawat. Nah.. buliah manyupir tapi usah manjadi supir.
Sumbang tanyo. Ado papatah mangatokan, barundiang
sasudah makan, batanyo salapeh arak, aratinyo kok urang tibo batandang
sambuiklah baramah tamah, jo hormat silahkan duduak, sasudah itu latakkan aia
suruah minum, salasai minum agak sataguak, raso lah cukuik istirahat, baru
tanyokan mukasuiknyo, apo sangajo kadatangan, caro tata krama moderennyo “apa
yang bisa saya bantu”, mako.. kasa lah bana budi awak, alun ta acah ikuanyo
duduak, sambia tagak lalu batanyo, a tujuan datang kamari, indak buliah tu
nak.. indak buliah.. buruak angkuah namonyo awak. Salain nan dari pado itu, kok
tamu awak sadang makan, sumbanglah bana manayokan “bara harago bareh kini”
indak buliah tu, itu pantangan urang minangkabau tu, ciek lai, kalau bajalan
dalam hutan, usah batanyo isi rimbo, ula harimau jo biruang, indak buliah, kok masuak
ka kampuang banyak upeh, pantang batanyo ka urang lapau, lai mamak manjua
sabuak, atau mamintak tambah gulo stek mak, jan mati gadih kau dibueknyo piak,
indak buliah tu.
Sumbang jawab. Kalau ado urang batanyo, elok2
mambari jawab, jan sampai urang tasingguang, umpamo adolah urang ka babalanjo
batanyo ka tukang kain, tukang kain ko anak gadih ko, a katonyo “bisa tigo ribu
sameter piak ?” dijawab dek urang kadai “ampek ribu awak tarimo pak, baok
kamari bara ado”, tibo pulo tanyo nan lain “luntur ndak diak ?”, sambia
malengah nyo manjawab “pai batanyo ka pabrik pak, kami nan tau manjua an ko’,
itu jawab sengkang namonyo tu nak, buruk muncuang dilayan urang, cilako gadih
mudo matah, jauah jodoh tinggi rasaki, alamaik sansaro iduik awak, indak
buliah..
Sataruihnyo Sumbang
Bagaua. Indak buliah bagaua jo laki-laki kalau awak sajo padusi surang
mancampua bakeh nan banyak, sumbang bagaua samo gadang kalau bakumpua-kumpua
lalok batandang ka rumah urang kecuali ado keperluan, dek awak tu anak gadih,
sumbang bagaua jo paja ketek, sato manyuruak ba Kuciang-kuciang basimbang main
kalereang balari bakaja-kaja, atau awak masih pacaran bagaua lah sarupo laki
bini, ilia mudiak indak lakek lakang, sarupo jawi jo lapiak buruak, sumbang tu…
Iko sumbang nan pangabisan, namonyo Sumbang Kurenah. Adopun nan dimukasuik jo kurenah, iyolah galagat
pambaoan, sipaik tabiat jo parangai karakter kecek rang kini sikap mental caro
moderen. Kurang etis kurang lah patuik kalau babisiak baduo-duo sadangkan awak
sadang batigo, kurang lamak kurang lah elok malucu mambuek garah mahota
bakarikik an dalam manjanguak batakziah, indak buliah galak mancaliak urang
jatuah, indak buliah manutuik iduang di tangah urang rami, atau kuok mangango
laweh2, tamasuak juo sumbang kurenah, mangakok jo tangan kida, saumpamo
manjambo jo manampuang, manunjuak manyetop oto, malambai-lambai dari jauah,
kecuali manjambo galeh sadang makan. Indak pandai manenggang raso sumbang juo
tu namonyo, mako dari itu, kok awak mambali durian, kuliknyo usah dikaka nak,
jan serakkan bijo di laman, pikia kan urang di subalah, luko kaki lukolah
iduang luko di batin nan manyeso, badantiang tali silaturrahim…
Nah… itulah inyo sumbang duo baleh piak… susunan cati bilang
pandai buah ranungan candokio ayah nan utang manyampaikan, kok lai tapakai ta
amakan, mulialah diri dalam kampuang, tapuji di masyarakaik, kami lah sato jo
tuahnyo, tapi nyampang lalu indaknyo singgah, inggok nan haram tampek bakeh,
bak aia jatuah ka pasia, mako malanglah badan diri ayah, nasihat tabuang buruak
sajo..
(diambil dan ditulis ulang dari kaset “Pitaruah Ayah untuk
Remaja Putri” surahan Angku Yus Dt. Parpatiah)
Tidak ada komentar:
Posting Komentar